Dernekler Hukuku
- Ana Sayfa /
- Case /
- Dernekler Hukuku
Dernekler hukuku ile ilgili ayrıntılı düzenlemeler 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu (madde 56-100), 5253 sayılı Dernekler Kanunu ve 31.03.2005 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan Dernekler Yönetmeliği’nde yer almaktadır.
İşbu yazımızda dernekler hukuku ile ilgili olarak bireyleri aydınlatmak ve aynı zamanda ilgili mevzuatta yer verilen düzenlemeleri hukukçu olmayan kişilerin de kavrayabileceği şekilde sadeleştirmek ve tasniflendirmek amaçlanmıştır. 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu (madde 56-100) kapsamında dernekler hukuku temel itibariyle;
şeklinde 7ana başlık altında düzenlenmiştir.
5253 sayılı Dernekler Kanunu ise; Amaç, Kapsam ve Tanımlar, Genel Hükümler, Denetim ve Bildirimler, İzne Tâbi Faaliyetler, Yasaklar, Ceza Hükümleri ve Diğer Hükümler olmak üzere 7 bölüm ve 40 maddeden oluşmaktadır.
Dernekler, gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır. (TMK m.56, DK m.2/a)
Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir. Dernek kurucularının fiil ehliyetine sahip olması gerekir. (TMK m.57, DK m.3)
Konu en üst norm olan Anayasa kapsamında da düzenlenmiş ve ‘Dernek kurma hürriyeti’ adı altında koruma altına alınmıştır. Anayasanın 33. maddesinde yer alan düzenleme;
“Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir. Hiç kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz. Dernek kurma hürriyeti ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâk ile başkalarının hürriyetlerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir. Dernek kurma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir…” şeklindedir.
Dernekler, kuruluş bildirimi ve eklerini mülki idare amirliğine vermek suretiyle tüzel kişilik kazanırlar. (TMK m. 59, Yönetmelik m.5)
Kuruluş bildirimi ve belgelerin doğruluğu ile dernek tüzüğü, en büyük mülkî amir tarafından altmış gün içinde dosya üzerinden incelenir. Kuruluş bildiriminde, tüzükte ve kurucuların hukukî durumlarında kanuna aykırılık veya noksanlık tespit edildiği takdirde bunların giderilmesi veya tamamlanması derhâl kuruculardan istenir. Bu istemin tebliğinden başlayarak otuz gün içinde belirtilen noksanlık tamamlanmaz ve kanuna aykırılık giderilmezse; en büyük mülkî amir, yetkili asliye hukuk mahkemesinde derneğin feshi konusunda dava açması için durumu Cumhuriyet savcılığına bildirir. Cumhuriyet savcısı mahkemeden derneğin faaliyetinin durdurulmasına karar verilmesini de isteyebilir. (TMK m. 60, Yönetmelik m.6)
Her derneğin bir tüzüğü bulunur. Dernek tüzüğünde derneğin;
Dernek tüzüğü, kanunun emredici hükümlerine aykırı olamaz.
Dernek tüzüğünde düzenlenmemiş konularda kanun hükümleri uygulanır. (TMK m.58, DK m.4)
Hiç kimse, bir derneğe üye olmaya ve hiçbir dernek de üye kabul etmeye zorlanamaz. (Anayasa 33, TMK m. 63-64)
Fiil ehliyetine sahip bulunan her gerçek kişi ile tüzel kişiler, derneklere üye olma hakkına sahiptir.
Yazılı olarak yapılacak üyelik başvurusu, dernek yönetim kurulunca en çok otuz gün içinde karara bağlanır ve sonuç yazıyla başvuru sahibine bildirilir. Başvurusu kabul edilen üye, bu amaçla tutulacak deftere kaydedilir. (TMK m. 63-64)
Üyeliğin sona ermesi ise 3 farklı şekilde söz konusu olabilir;
Kendiliğinden: Üyelik için kanunda veya tüzükte aranılan nitelikleri sonradan kaybedenlerin dernek üyeliği kendiliğinden sona erer. (TMK m. 65)
Çıkma ile: Hiç kimse, dernekte üye kalmaya zorlanamaz. Her üye yazılı olarak bildirmek kaydıyla , dernekten çıkma hakkına sahiptir. (TMK m. 66)
Çıkarılma ile: Tüzükte üyelerin çıkarılma sebepleri gösterilebilir. Tüzükte çıkarma sebepleri gösterilmişse, çıkarma kararına bu sebeplerin haklı sayılamayacağı iddiasıyla itiraz edilemez. Tüzükte çıkarma düzenlenmemişse üye, ancak haklı sebeple çıkarılabilir. Bu çıkarma kararına, haklı sebep bulunmadığı ileri sürülerek itiraz edilebilir. (TMK m. 67)
Dernek üyeliğine ilişkin son olarak üyelerin hak ve yükümlülüklerine de değinmek gerekir. 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu kapsamında dernek üyeleri eşitlik hakkına ve oy hakkına sahipken ödenti verme ve sadakat yükümlülüğü bulunmaktadır. (TMK m. 68-71)
Tüzel kişiler, kanuna ve kuruluş belgelerine göre gerekli organlara sahip olmakla, fiil ehliyetini kazanırlar. (TMK m. 49) Derneğin zorunlu organları, genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kuruludur. Dernekler zorunlu organları dışında başka organlar da oluşturabilirler. Ancak, bu organlara zorunlu organların görev, yetki ve sorumlulukları devredilemez. (TMK m. 72)
Genel kurul, derneğin en yetkili karar organı olup; derneğe kayıtlı üyelerden oluşur. (TMK m.73)
Olağan Toplantı: Genel kurul, tüzükte belirtilen zamanda yönetim kurulunun çağrısı üzerine toplanır. Olağan genel kurul toplantılarının en geç üç yılda bir yapılması zorunludur. (TMK m. 74, Yönetmelik m. 13)
Olağanüstü Toplantı: Genel kurul, yönetim veya denetim kurulunun gerekli gördüğü hâllerde veya dernek üyelerinden beşte birinin yazılı başvurusu üzerine, yönetim kurulunca olağanüstü toplantıya çağrılır. Yönetim kurulu, genel kurulu toplantıya çağırmazsa; üyelerden birinin başvurusu üzerine, sulh hâkimi, üç üyeyi genel kurulu toplantıya çağırmakla görevlendirir. (TMK m. 75, Yönetmelik m.13)
Toplantıya çağrı: Genel kurul, yönetim kurulunca, en az onbeş gün önceden toplantıya çağrılır. Bu amaçla toplantının günü, saati, yeri ve gündemi, üyelere bildirilir. (TMK m. 77, Yönetmelik m. 14)
Toplantı yeri ve toplantı yeter sayısı: Genel kurul toplantıları, tüzükte aksine hüküm olmadıkça, dernek merkezinin bulunduğu yerde yapılır. Genel kurul, katılma hakkı bulunan üyelerin salt çoğunluğunun, tüzük değişikliği ve derneğin feshi hâllerinde üçte ikisinin katılımıyla toplanır; çoğunluğun sağlanamaması sebebiyle toplantının ertelenmesi durumunda ikinci toplantıda çoğunluk aranmaz. Ancak, bu topl antı ya katı lan ü ye sa yısı , yön eti m ve
deneti m kurulları ü ye ta m sa yısı nın iki katı ndan az olamaz . Genel kurul toplantısı, bir defadan fazla geri bırakılamaz. (TMK m. 78)
Toplantı usulü: Genel kurul toplantısının açılışından sonra, toplantıyı yönetmek üzere, bir başkan ve yeteri kadar başkan vekili ile yazman seçilir.
Genel kurul toplantısında yalnız gündemde yer alan maddeler görüşülür. Ancak, topl antı da
h azır b u lu n an ü yelerin en az on d a b iri tarafın dan görüşül mesi yaz ıl ı olarak ist enen konul arın
gündem e alı nması z orunludur . (TMK m. 79, Yönetmelik m.15)
Genel kurulun görev ve yetkileri:
ü Üyeliğe kabul ve üyelikten çıkarma hakkında son kararı verir.
ü Dernek organlarını seçer.
ü Derneğin diğer bir organına verilmemiş olan işleri görür.
ü Derneğin diğer organlarını denetler ve onları haklı sebeplerle her zaman görevden
alabilir. (TMK m. 80)
Karar yeter sayısı: Genel kurul kararları, toplantıya katılan üyelerin salt çoğunluğuyla
alınır. Şu kadar ki, tüz ük değişi kli ği ve dern e ğin f eshi kararla rı, ancak topl antı ya katı lan ü yele rin
üçte iki ço ğunluğu yl a alınabilir. (TMK m. 81)
Oy hakkından yoksunluk: Hiçbir dernek üyesi, dernek ile kendisi, eşi, üstsoyu ve altsoyu arasındaki bir hukukî işlem veya uyuşmazlık konusunda alınması gereken kararlarda oy kullanamaz. (TMK m. 82)
Kararın iptali: Toplantıda hazır bulunan ve kanuna veya tüzüğe aykırı olarak alınan genel kurul kararlarına katılmayan her üye, karar tarihinden başlayarak bir ay içinde; toplantıda hazır bulunmayan her üye kararı öğrenmesinden başlayarak bir ay içinde ve her hâlde karar tarihinden başlayarak üç ay içinde mahkemeye başvurmak suretiyle kararın iptalini isteyebilir. Diğer organların kararlarına karşı, dernek içi denetim yolları tüketilmedikçe iptal davası açılamaz. Genel kurul kararlarının yok veya mutlak butlanla hükümsüz sayıldığı durumlar saklıdır. (TMK m. 83)
Yönetim kurulu, beş asıl ve beş yedek üyeden az olmamak üzere dernek tüzüğünde belirtilen sayıda üyeden oluşur.
Yönetim kurulu üye sayısı, boşalmalar sebebiyle üye tamsayısının yarısının altına düşerse; genel kurul, kalan yönetim kurulu üyeleri veya denetim kurulu tarafından bir ay içinde toplantıya çağrılır. Ç a ğrı yapıl maz sa, ü yelerden birini n ist emi üz erine, sulh hâkim i, üç
ü ye yi genel kurulu t opla ntı ya ç a ğırmakla gö revle ndirir . (TMK m. 84)
Görevleri:
ü Derneğin yürütme ve temsil organıdır; bu görevini kanuna ve dernek tüzüğüne
uygun olarak yerine getirir.
ü Temsil görevi, yönetim kurulunca, üyelerden birine veya bir üçüncü kişiye
verilebilir. (TMK m. 85)
Denetim kurulu, üç asıl ve üç yedek üyeden az olmamak üzere dernek tüzüğünde belirtilen sayıda üyeden oluşur.
Denetim kurulu, denetleme görevini, dernek tüzüğünde belirtilen esas ve usullere göre
yapar; denetleme sonuçlarını bir raporla yönetim kuruluna ve genel kurula sunar. (TMK m. 86)
Derneklerde iç denetim esastır. Genel kurul, yönetim kurulu veya denetim kurulu tarafından iç denetim yapılabileceği gibi, bağımsız denetim kuruluşlarına da denetim yaptırılabilir. Genel kurul, yönetim kurulu veya bağımsız denetim kuruluşlarınca denetim yapılmış olması, denetim kurulunun yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz. (DK m. 9)
Görevleri:
ü Derneğin, tüzüğünde gösterilen amaç ve amacın gerçekleştirilmesi için sürdürüleceği belirtilen çalışma konuları doğrultusunda faaliyet gösterip göstermediğini,
ü Defter, hesap ve kayıtların mevzuata ve dernek tüzüğüne uygun olarak tutulup tutulmadığını,
Dernek tüzüğünde tespit edilen esas ve usullere göre ve bir yılı geçmeyen aralıklarla denetler ve
denetim sonuçlarını bir rapor halinde yönetim kuruluna ve toplandığında genel kurula sunar.
Denetim kurulu üyelerinin istemi üzerine, her türlü bilgi, belge ve kayıtların, dernek yetkilileri tarafından gösterilmesi veya verilmesi, yönetim yerleri, müesseseler ve eklentilerine girme isteğinin yerine getirilmesi zorunludur. (DK m. 9)
Dernekler, aşağıdaki hâllerde kendiliğinden sona erer:
Ø Amacın gerçekleşmesi, gerçekleşmesinin olanaksız hâle gelmesi veya sürenin sona ermesi,
Ø İlk genel kurul toplantısının kanunda öngörülen sürede yapılmamış ve zorunlu organların oluşturulmamış olması,
Ø Borç ödemede acze düşmüş olması,
Ø Tüzük gereğince yönetim kurulunun oluşturulmasının olanaksız hâle gelmesi,
Ø Olağan genel kurul toplantısının iki defa üst üste yapılamaması hâllerinde kendiliğinden sona erer:
Her ilgili, sulh hâkiminden, derneğin kendiliğinden sonra erdiğinin tespitini isteyebilir. (TMK m.
87)
Genel kurul, her zaman derneğin feshine karar verebilir. (TMK m. 88)
Derneğin amacı, kanuna veya ahlâka aykırı hâle gelirse; Cumhuriyet savcısının veya bir ilgilinin istemi üzerine mahkeme, derneğin feshine karar verir. Mahkeme, dava sırasında faaliyetten alıkoyma dâhil gerekli bütün önlemleri alır. (TMK m. 89)
EMSAL KARARLAR
Yargıtay 8. Hukuk Dairesi tarafından verilen kararda; “…4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun
Yine üyelikten ihraca ilişkin Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararında “Tüzükte ihraç sebebi olarak gösterilmeyen hallerde, verilen ihraç kararının, hakkın kötüye kullanıldığından dolayı iptali için dava açılabilir” (Y.20.9.1950 günlü ve 4/10 sayılı İçtihadı Birleştirme Kararı) denilmektedir.
Bir üyenin dernek üyeliğinden çıkarılması konusunda karar verilirken, öncelikle çıkarılma sebeplerinin tüzükte düzenlenip düzenlenmediğinin göz önünde bulundurulması gerekecektir. Eğer çıkarma kararı, tüzükte çıkarma sebebi olarak düzenlenen bir haklı sebebe dayanıyorsa; çıkarılan üye, bu tüzüğü kabul ederek derneğe üye olduğu için, çıkarma sebebinin haklı sebep olup olmadığına dair itiraz hakkı yoktur. Ancak tüzükte çıkarma sebebi düzenlenmemiş ise, ihraç edilen üye ihraç sebebinin haksız olduğunu ileri sürerek bu kararın kaldırılması için dava açabilir” şeklinde hüküm verilmiştir.
Yargıtay 8. Hukuk Dairesi tarafından verilen kararda; “…Yukarıda yapılan açıklamalar doğrultusunda yapılan değerlendirmede; iptali istenen yönetim kurulunun ibrasına dair gündem maddesinin görüşüldüğü ve oylamanın yapıldığı toplantının çoğunluk aranmayan ikinci toplantı olduğu, asgari toplantı yeter sayısının TMK'nın 78/2.maddesi ile dernek tüzüğünün 35.maddesi gereği yönetim ve denetim kurulu asıl üye sayısının bir fazlası [(15+5) x2 +1= 41] olduğu, karar yeter sayısının ise toplantıya katılan üyelerin salt çoğunluğu olduğu, karar yeter sayısında salt çoğunluğun hangi sayı esas alınarak belirleneceği hususunda Kanun ve yönetmelikte açık hüküm bulunmadığı, sadece toplantıya katılan üyeler ibaresinin kullanıldığı, ancak TMK'nin
58.maddesi gereği dernek tüzüğünün kanunun emredici hükümlerine aykırı olmayacağı, dernek tüzüğünde düzenlenmemiş konularda kanun hükümlerinin uygulanacağı hükmü gereği bu konunun dernek tüzüğünde düzenlenmiş olup olmadığına bakıldığında, dernek tüzüğünün genel kurul oturumunun başlamasına dair 38.maddesinde, gündem gereği oylamaların, katılım kartlarının gösterilmesi suretiyle, açık olarak yapılacağı, kararların oy çokluğu ile alınacağı, Yasa ve tüzükçe belli bir oranı gerektiren oylama ve kararlarda, oylamaya geçilmeden önce katılım kartı dağıtımı ve salona girişin, oylama bitinceye değin durdurulacağı, toplantıya katılan üye sayısı saptandıktan ve tutanağa geçirildikten sonra oylamanın yapılacağı düzenlemesine yer verildiği, dolayısı ile uyuşmazlığın tüzükteki bu madde dikkate alınarak çözüme kavuşturulmasının gerektiği açıktır” şeklinde hüküm verilmiştir.
Yargıtay 8. Hukuk Dairesi tarafından verilen kararda; “…4721 sayılı Türk Medeni Kanununun
3 ay içinde mahkemeye başvurmak suretiyle kararın iptalini isteyebileceği, 78. maddesinde ise dernek genel kurul toplantılarının, tüzükte aksine hüküm olmadıkça, dernek merkezinin bulunduğu yerde yapılacağı, genel kurulun, katılma hakkı bulunan üyelerin salt çoğunluğunun, tüzük değişikliği ve derneğin feshi hâllerinde üçte ikisinin katılımıyla toplanacağı; çoğunluğun sağlanamaması sebebiyle toplantının ertelenmesi durumunda ikinci toplantıda çoğunluğun aranmayacağı, ancak bu toplantıya katılan üye sayısının yönetim ve denetim kurulları üye tam sayısının iki katından az olamayacağı düzenlenmiştir. Türk Medeni Kanunu'nun 83. maddesinde yer alan bu düzenleme üyelere tanınmış bir hak iken, Türk Medeni Kanunu'ndan sonra yürürlüğe giren ve daha özel nitelik arz eden 5253 sayılı Dernekler Kanun'u mülki idare amirine Kanun'a ve tüzüğe aykırı yapılan genel kurul toplantılarının iptalini mahkemeden isteme olanağı getirmiş ve onun yönünden bir süre öngörmemiştir.
Buna göre, Mahkemece işin esasının incelenmesi, varsa taraf delillerinin toplanması, gerektiğinde somut olaydaki iddia ile ilgili alanında uzman bilirkişilerden rapor alınması ve oluşacak sonuca göre bir karar verilmesi gerekirken, davacı idare yönünden öngörülmediği halde hak düşürücü sürenin geçtiğinden bahisle davanın reddine karar verilmesi doğru görülmemiş, Bölge Adliye Mahkemesinin istinaf isteminin esastan reddine dair kararı kaldırılarak, İlk Derece Mahkemesi hükmünün bozulması gerekmiştir” şeklinde hüküm verilmiştir.
Yargıtay 8. Hukuk Dairesi tarafından verilen kararda; “…Davacı vekili, şube kapatılmasının taleplerine rağmen dernek genel kurulunda gündeme alınmadığı iddia edilmiş ise de yukarıda açıklamalar ve Kanun maddeleri dikkate alındığında, yönetim kurulunca gündeme alınmayan bir konunun genel kurul gündemine alınmasına toplantıya katılan üyelerin en az onda birinin yazılı talebi halinde gündeme alınmasının zorunlu olduğu, olağan toplantı dışında genel kurulun olağanüstü toplantıya dernek üyelerinden beşte birinin yazılı başvurusu üzerine, yönetim kurulunca olağanüstü toplantıya çağrılacağı, Yönetim kurulunun, genel kurulu
toplantıya çağırmaması halinde ise; üyelerden birinin başvurusu üzerine, sulh hâkimi, üç üyeyi genel kurulu toplantıya çağırmakla görevlendireceği hususları ile birlikte değerlendirildiğinde dernek içi denetim yollarının tüketildiği kabul edilemeyecektir. Ayrıca bir konu dernek tüzüğünde düzenlenmiş ise iş bu düzenlemenin haksız olduğu üyelerce ilgili madde genel kurulca değiştirilmediği müddetçe ileri sürülemez” şeklinde hüküm verilmiştir.
GEREK YUKARIDA YER VERİLEN KONUYA İLİŞKİN AÇIKLAMALARIMIZ GEREKSE DE BELİRTİLEN EMSAL KARARLARDAN DA ANLAŞILACAĞI ÜZERE; DERNEKLER HUKUKANA İLİŞKİN DAVALAR NİTELİKLERİ İTİBARİYLE HASSAS NOKTALAR BARINDIRMAKTA OLUP UZMAN BİR AVUKAT ARACILIĞI İLE TAKİP EDİLMESİ HAK KAYBINA UĞRANILMAMASI ADINA HAYATİ ÖNEM ARZ ETMEKTEDİR